توافقنامه ناتو با کشورهای آسیای میانه و مساله گسترش ایتلاف به شرق

هادی صادقی

سرانجام پس از هفته ها مذاکره برای بازگشایی مسیر تدارکات ناتو از طریق پاکستان، پنتاگن اعلان کرده که از گفتگو با پاکستان دست خواهد کشید. مسیر پاکستان برای انتقال تدارکات ناتو، نزدیک ترین و از نظر اقتصادی کم هزینه ترین مسیر ها بود و تاکنون بیش از نود فیصد تجهیزات ناتو از این طریق به افغانستان منتقل می شد؛ اما بدنبال حمله هواپیماهای ناتو بر سربازان مرزی پاکستان، روابط این دو کشور تیره شد و حکومت پاکستان مسیر انتقال تدارکات ناتو از خاک خویش را بروی آمریکا و ناتو بست. مسیر آسیای میانه، بدیل پاکستان برای انتقال تدارکات ناتو می باشد. این ائتلاف از دو ماه بدینسو، مذاکراتی را با کشورهای آسیای میانه برای این منظور آغاز کرده که اخیرا به توافق دست یافتند. هرچند آمریکا و ناتو بیشترین تلاش خود را برای بازگشایی مسیر پاکستان به خرج خواهد داد؛ اما به نظر می رسد در نهایت این کشورهای آسیای میانه خواهد بود که مسیر انتقال تدارکات ناتو در هنگام خروج از افغانستان می باشند.

کشورهای آسیای میانه در ده سال گذشته، نسبت به دو همسایه دیگر افغانستان پاکستان و ایران، نقش سیاسی و امنیتی کمتری داشته است. حمایت از دولت افغانستان و ماموریت جامعه جهانی، سیاست های اعلانی این کشورها بوده و در سیاست های اعمالی خویش از آن خارج نشده است. اما در سال های اخیر علاقمندی این کشور ها در بخش های اقتصادی افغانستان بیشتر شده است. هم اکنون کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و تاجکستان پروژه های اقتصادی گوناگونی در افغانستان دارند. سرمایه گذاری روی استخراج معادن، خط آهن از بکستان که از شمال کشور می گذرد، خط لوله "تاپی" و سایر پروژه های کوچک اقتصادی و انکشافی در مرز افغانستان با تاجکستان، از جمله فعالیت های اقتصادی این کشور می باشند. اما از این میان در دراز مدت، ترکمنستان بزرگترین شریک تجاری و پارتنر اقتصادی افغانستان خواهد بود که با حمایت از پروژه حیاتی انتقال گاز به هند از طریق افغانستان، نقش موثری در رشد اقتصادی افغانستان ایفا خواهد کرد.

توافق کشورهای آسیای میانه با ناتو و آمریکا برای گشایش مسیر تدارکاتی ناتو، فرصت خوبی برای نقش آفرینی سیاسی و حضور فعال آنان در معادلات سیاسی منطقه فراهم می کند. تاکنون نگاه منطقه ای ناتو به این کشور ها و برعکس، متاثر از دیدگاه های روسیه بود؛ این کشورها هنوز تحت نفوذ مسکو بوده و سیاست خارجی آنان خصوصا در رابطه با آمریکا و ناتو، ملهم و متاثر از نگاه های مسکو می باشد.

موافقتنامه فراهم کردن مسیر تدارکات ناتو، یک امر مقطعی و کوتاه مدت بوده و نمی توان از آن ابعاد و پیامدهای سیاسی و استراتژیک را انتظار داشت؛ این قرار داد یک پروژه بوده و مصرف فوری دارد و صرفا از رهگذر آن عواید مالی نصیب این کشور ها می شوند؛ اما از سوی دیگر همین امر زمینه همکاری های بیشتر سیاسی و امنیتی این کشور ها با ناتو را فراهم می کند. هم اکنون گسترش ناتو به شرق و تلاش برای پیداکردن متحدین نظامی در مناطق استراتژیک، از او لویت های مهم ناتو بوده و این امر برای روسیه اندکی آزار دهنده و نگران کننده خواهد بود. روند گسترش ناتو به شرق، را روسیه به عنوان تهدید نگریسته و بارها نسبت به آن ابراز نگرانی کرده است و این امر می تواند این نگرانی مسکو را چند برابر کند؛ مگر این که ناتو و کشورهای آسیای میانه اطمینان لازم را برای روسیه داده باشد.